Specjalista neonatolog, Zastępca Lekarza Kierującego Oddziałem Neonatologii i Intensywnej Terapii SPSK4 w Lublinie.
Po urodzeniu noworodek poddawany jest obowiązkowym, profilaktycznym procedurom, służących wykryciu i ochronie przed wieloma chorobami.
W chwili narodzin w ciele dziecka rozpoczyna się wielka rewolucja. A nam dane będzie obserwować jedynie nieliczne jej przejawy. Oto niektóre z nich.
Zabieg Credego
Wykonanie zabiegu Credego ma uchronić dziecko przed rzeżączkowym zapaleniem spojówek, które wywołuje ślepotę u dzieci. Polega na zakropleniu do oczu dziecka 1% roztworu azotanu srebra, który usuwa z jego powierzchni groźne bakterie. Sam zabieg nie powoduje żadnych poważnych powikłań. Aplikowany do oczu azotan srebra może spowodować niewielkie podrażnienie, które najczęściej mija samoistnie po dobie od wykonanego zabiegu.
Podanie witaminy K
Bez witaminy K organizm nie może produkować protrombiny, czynnika krzepnięcia niezbędnego do krzepnięcia krwi i metabolizmu kości. Chociaż we krwi jest wiele różnych czynników, biorących udział w procesie krzepnięcia, to witamina K pełni jedną z głównych ról. Niedobór jej prowadzi do nadmiernego krwawienia, a nawet krwotoku zagrażającego życiu. Jej podanie odgrywa kluczową rolę w profilaktyce choroby krwotocznej.
We wczesnej postaci do krwawienia dochodzi w 1-7 dobie życia na skutek stosowania leków zaburzających metabolizm witaminy K w ostatnim okresie ciąży. Najczęściej dochodzi wówczas do powstania krwiaków podokostnowych oraz krwawienia śródczaszkowego czy innych krwawień – z pępka, przewodu pokarmowego, skóry, nosa.
W postaci późnej do krwawienia dochodzi zwykle między 2. tygodniem życia. a 3. miesiącem życia. Najczęściej jest to krwawienie śródczaszkowe, dlatego ryzyko poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym zgonu, jest bardzo wysokie. W grupie najwyższego ryzyka późnej postaci znajdują się niemowlęta z nierozpoznaną wcześniej cholestazą (postać wtórna), z niepełną profilaktyką doustną lub brakiem zgody rodziców na podanie witaminy K po urodzeniu oraz niemowlęta karmione wyłącznie piersią.
Zgodnie z aktualnymi zaleceniami wszystkie noworodki w ciągu pierwszych 6 godzin życia powinny otrzymać witaminę K. Noworodkom urodzonym o czasie rekomendowane jest podanie 1 mg domięśniowo, ze względu na dłuższe utrzymywanie się wyższego stężenia witaminy K we krwi i pewność podania. Profilaktyka drogą doustną jest zarezerwowana dla dzieci z hemofilią.
Szczepienia ochronne
Szczepionka jest lekiem pochodzenia biologicznego, zawierającym substancje (drobnoustroje lub ich produkty) pozbawione cech chorobotwórczych, zdolne do wytworzenia odpowiedzi immunologicznej bez wywołania choroby. Szczepienia mają udowodnioną i udokumentowaną naukowo skuteczność w zapobieganiu zachorowaniom na określone choroby. Udowodnione jest także bezpieczeństwo tego postępowania.
Według obowiązkowego kalendarza szczepień, od 1996 r. w 1 dobie życia noworodki powinny otrzymać pierwszą (z 3 lub 4) dawkę szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.
Wszystkie dostępne w Polsce szczepionki przeciwko WZW typu B należą do szczepionek „nieżywych” i zawierają tylko wytworzoną sztucznie (tzw. rekombinowaną) małą część wirusa – cząsteczkę białka znajdującą się na jego powierzchni (antygen powierzchniowy HBs), dlatego nie mogą wywołać zakażenia, ale skutecznie stymulują odporność. Standardowe szczepienie zapewnia ochronę u ponad 96% zdrowych noworodków, dzieci i młodzieży oraz u ponad 90% zdrowych osób dorosłych. Szczepionka jest bezpieczna. Wywołuje bardzo rzadko odczyny, głównie o charakterze miejscowym. Pełny cykl szczepień zapewnia ochronę na kilkanaście lat, a nawet całe życie.
Szczepienie przeciw gruźlicy – szczepionkę BCG wykonuje się raz, w ciągu pierwszych dni po urodzeniu. W lewe ramię noworodka wstrzykuje się śródskórnie 0,1 ml szczepionki zawierającej niezłośliwe prątki gruźlicy. Stosowana w Polsce szczepionka BCG jest bezpieczna, co również pozwala się nie spieszyć z rezygnacją z powszechnych szczepień. Ciężkie zdarzenia niepożądane, takie jak uogólniony rozsiew BCG, występują niezmiernie rzadko (i w zasadzie tylko w przypadkach ciężkich wrodzonych niedoborów odporności). Zwykle łagodne odczyny dotyczą powiększenia węzłów chłonnych.
Badania przesiewowe
To profilaktyczne, bezpłatne i obowiązkowe badania obejmujące wszystkie noworodki. Odgrywają strategiczną rolę w medycynie i są ważnym elementem w profilaktyce zdrowotnej.
1. Test pulsoksymetryczny– jest oceną saturacji, czyli wysycenia krwi tętniczej tlenem, co pozwala na wykrycie bezobjawowych krytycznych wad serca. Badanie trwa kilka minut i jest bezbolesne. Pomiar saturacji przeprowadza się na prawej kończynie dolnej w ciągu 2-3 minut pomiędzy 6 a 24. godziną po urodzeniu.
2. Testy przesiewowe bibułowe – ich celem jest wykrycie chorób wrodzonych, które w pierwszych dniach, tygodniach, czy nawet w pierwszych latach życia nie dają objawów (a więc trudno jest je wykryć), natomiast gdy są nieleczone, mogą powodować nieodwracalne zmiany, w tym zaburzenia rozwoju intelektualnego (tak jest np. w przypadku fenyloketonurii czy wrodzonej niedoczynności tarczycy) lub fizycznego, a nawet śmierć.
W Polsce badania przesiewowe całej populacji noworodków prowadzone są od 1985 roku. Są precyzyjne, bezpieczne i małoinwazyjne. Obecnie obejmują one diagnostykę w kierunku fenyloketonurii, wrodzonej niedoczynności tarczycy (WNT) i mukowiscydozy, a od 2013 roku także rzadkich wad metabolicznych (23 wady), wrodzonego przerostu nadnerczy ( jedna z najczęściej występujących w naszym województwie) i m.in. deficytu biotynidazy. Są to choroby charakteryzujące się następującymi cechami:
brak możliwości ustalenia rozpoznania na podstawie obrazu klinicznego w okresie noworodkowym i wczesnoniemowlęcym,
powodują ciężkie upośledzenie, a nawet zgon, jeśli nie zostanie wykryta przed wystąpieniem objawów klinicznych,
rozpoczęcie leczenia we wczesnym etapie choroby może uchronić przed upośledzeniem umysłowym, a nawet przed śmiercią lub przynajmniej istotnie złagodzić przebieg choroby,
występuje „stosunkowo” często w badanej w populacji.
Badanie przesiewowe wykonuje się z krwi włośniczkowej pobranej z pięty (lub palca) na specjalną bibułę . Badanie należy pobrać powyżej 48 godziny życia, a najlepiej powyżej 72 godziny życia. Pobranie wcześniejsze może dać wyniki fałszywe, ponieważ metabolizm organizmu noworodka nie jest jeszcze wtedy ustabilizowany. Bibuła wysyłana jest do Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie. W razie wyniku dodatniego lub wątpliwego rodzice otrzymują list z IMiDz z zaleceniami dalszego postępowania.
3. Program Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchuu Noworodków jest realizowany dzięki Fundacji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. Badanie przesiewowe słuchu polega na rejestracji odpowiedzi powstających w uchu wewnętrznym po podaniu cichych dźwięków. Drugą metodą jest rejestracja słuchowych potencjałów wywołanych pnia mózgu (ABR), powstających w drodze słuchowej po podaniu dźwięków. Oba wymienione rodzaje badań trwają ok. 5 minut, są nieskomplikowane, niebolesne, całkowicie bezpieczne dla dziecka i można je przeprowadzać jedno po drugim.
Dziecko, którego wynik badania słuchu jest prawidłowy, otrzyma NIEBIESKI CERTYFIKAT, który jest wklejany do książeczki zdrowia dziecka. W przypadku nieprawidłowego wyniku badania, braku wykonanego badania bądź wystąpienia czynników ryzyka niedosłuchu, do książeczki zdrowia dziecka zostanie wklejony ŻÓŁTY CERTYFIKAT. W tym przypadku konieczne będzie przeprowadzenie dodatkowych badań w placówce audiologicznej lub laryngologicznej. Opieka i okresowa kontrola jest realizowana tak długo, jak długo istnieje potrzeba. Nieprawidłowy wynik badania nie oznacza jeszcze, że dziecko nie słyszy! Może być spowodowany przeszkodą w postaci mazi płodowej czy niepokoju dziecka w czasie badania.
Aż 90% trwałych uszkodzeń jest wrodzonych i tylko u połowy tych dzieci stwierdza się obecność czynników ryzyka. Oznacza to, że ani lekarze, ani rodzice nie mają podstaw, by podejrzewać problem ze słyszeniem u malucha.
Najnowsze badania dowodzą, że krytyczny dla rozwoju mowy jest okres pierwszych 6 miesięcy życia dziecka. Jeśli dziecko otrzyma na czas odpowiednią pomoc, ma szansę na harmonijny rozwój, podobny do prawidłowo słyszących rówieśników. Badania mające na celu wykrycie uszkodzenia słuchu w tym okresie życia jest o tyle istotne, że wada może być niezauważalna.
Współpraca: lek. Elżbieta Szmit, lek. Karolina Jurak, lek. Justyna Kojder-Mazur
